گیاه پنیرک و خواص درمانی آن

نام علمی : Malva sylvestris

پنیرک از خانواده پنیرکیان است. پنیرک جنسی از گیاهان خزنده و پایا با بلندای ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و ساقدهای ستبر، شاخه شاخه و کرکدار است. این گیاه در ایران ۱۰ گونه گیاه علفی یکساله یا چند ساله دارد. این گیاه در درمان سرماخوردگی موثر است، و در اغلب نقاط ایران به ویژه در دشت های شهرستان اقلید می روید. پنیرک در شیراز «خطمی»، «تان کلاغ» و در گیلان «پین دیره» نامیده می شود. در کتب طب سنتی انواع آن را با نام «بازی»، «خیرو» و ملوخیا ذکر می کنند. به هندی نیز برخی گونه پنیرک را «خبازی» و «خباجی» می نامند. در ایران دو گونه از آن می روید پنیرک کبیر و پنیرک صغیر.

 

پنیرک کبیر

در فارسی پنیرک و در کتب طب سنتی به آن «خطمی» گویند. گیاهی است علفی پایا یا دوساله، بلندی آن ۰۸-۰۴ سانتی متر و گل های آن درشت است. در ماه های اردیبهشت تا تیر ماه به رنگ قرمز مایل به بنفش ظاهر می شود. ریشه های آبدار و سفید رنگی دارد و ساقه آن استوانه ای شکل و راست است. برگهای بزرگ و دارای دم برگ است. گلهای آن پس از خشک شدن به رنگ آبی در می آیند.

پنیرک صغیر

از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمت ها کوچک تر از پنیرک کبیر است. گل های آن سفید با رگه های قرمز یا قرمز ارغوانی است. در بیشتر نقاط ایران می رویند، از جمله در دامنه های البرز، اطراف تهران، شمال ایران، قوچان، شیراز، کرمان، اصفهان، دلیجان، خراسان، بلوچستان، اراک، سمنان، جزیره قشم، آذربایجان و دیگر نواحی می رویند.

خواص گیاه پنیرک

پنیرک گیاه خودرویی است و پرورش آن چندان کار سختی نیست. این گیاه به طور وسیعی در مکان های خشک و آفتابی می روید. از نظر طب سنتی این گیاه را معتدل می دانند. اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می کند. ساییدگی برگ آن برای شکستگی اعضاء نافع است. ترکیب آن با روغن زیتون برای سوختگی و عقرب گزیدگی مفید است.

دم کرده ساقه و برگ آن با شکر، گرفتگی صدا را برطرف می سازد. در درمان التهاب های تنفسی و جوش های پوستی کاربرد دارد. دارای ویتامین A و B و C است و در درمان بیماری های کلیه و مثانه بسیار مؤثر است. ضد سرفه و مرهم سینه است. برگ وریشه آن اگر به شکل ضماد در آید، و روی دمل و یا کورک قرار گیرد باعث می شود، تا فورأ سرباز کنند. جوشانده آن برای عفونت های مثانه، اسهال خونی و سرفه های شدید موثر و مفید است.

 

دم کرده آن برای کسانی که دچار یبوست و دارای معده و روده های تنبلی هستند، توصیه می شود. در درمان برونشیت و استفراغ نیز استفاده می شود. به صورت غرغره در رفع تحریکات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد، و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار مفید است. برای رفع جوش های صورت نیز می توان از پنیرک استفاده کرد، ضمن اینکه درد و ناراحتی های محل جوش را تسکین می دهد، و به صورت کمپرس یا لوسیون در درمان سوختگی ها موثر است.

در هندوستان از این گیاه به عنوان داروی لعاب دار، نرم کننده و خنک کننده استفاده می شود، ۰.۰۰۳ گرم برگ خشک پنیرک را در یک لیتر آب می جوشانند و به عنوان مسکن می خورند.

استعمال جوشانده آن به صورت کمپرس گرم و حمام، در رفع ناراحتیهای بواسیر، بعضی تومورها، ورم پلک چشم و غیره بین مردم معمول است. از جوشاندن گل و برگ آن در نیم لیتر آب، محلولی به دست می آید که اثر نرم کننده در پوست بدن دارد و به صورت لوسیون مالیدن بر روی پوست، آرامش و نرمی خاصی به افرادی که دارای پوست حساس و لطیف دارند می بخشد. برای تسکین ناراحتی های ناشی از تابش گرمای خورشید و آفتاب زدگی، جوشانده ۰.۰۰۵ گرم گل یا ریشه گیاه را در یک لیتر آب تهیه کرده و پس از صاف کردن به ملایمت در محل سوختگی می مالند، برای رفع سردردهای یک طرفه شدید، دل پیچه، ورم لوزه ها، درد گلو و آنژین اثر مفید دارد.

در استعمال خارجی، ریشه و برگ له شده پنیرک، جهت رفع التهاب های سطح بدن، با قرار دادن بر روی عضو و همچنین برای رفع جوش صورت و دانه های جلدی بکار می رود. ضمنا درد و ناراحتی های محل جوش و دانه ها را تسکین می دهد. از برگ این گیاه، لوسیون های بهداشتی جهت تسکین تحریکات پوست صورت و تامین لطافت آن به صور مختلف ساخته می شود که یکی از آنها، تهیه دم کرده ای از یک مشت برگ در یک لیتر آبجوش است. (به مدت ۱۰ دقیقه)

مضرات 

استفاده از گیاه پنیرک برای زنان در دوران بارداری ممنوع است، همچنین زیاده‌روی در مصرف پنیرک باعث بهم ریختن معده‌های ضعیفو ناتوان می‌شود.

– افرادی که سابقه آلرژی به گیاهان دارویی دارند باید در مصرف پنیرک احتیاط نمایند.
– بیماران مبتلا به دیابت و یا افرادی که بدنشان به تغییرات قند خون حساسیت نشان می دهد، باید با توجه بیشتری این گیاه را مصرف نمایند، زیرا ممکن است سبب کاهش قند خون گردد.

خواص بومادران را در این مطلب بخوانید.